Đúng thế. Nhưng tôi không phải là người đầu tiên nói về vấn đề này. Trong tập sách kể trên, Hồ Xuân Hương - bà chúa thơ Nôm là bài viết tiêu biểu hơn cả. Xuân Diệu đã viết và sửa công phu chuyên luận 83 trang này liên tục 22 năm từ 1958 đến 1980. Thực ra thì Xuân Diệu không phải là người đầu tiên đưa ra khái niệm này. Trước ông từ 8 đến 30 năm, từ năm 1950, Lê Tâm đã gọi Hồ Xuân Hương là Bà chúa thơ Nôm rồi. Bạn sẽ thấy rõ điều đó trong tập sách mỏng có tên là Thân thế và thi ca Hồ Xuân Hương của Lê Tâm, do Nhà xuất bản Cây Thông, Hà Nội, ấn hành năm 1950. Đây là một vấn đề rất lớn và rất phức tạp, tồn tại nhiều chục năm, cũng có cơ sở để kết thúc được rồi, nếu người ta muốn kết thúc, muốn mọi sự rõ ràng. Mà bạch hóa là cái rất khó được thực hiện ở Việt Nam ta. Từ thời Lê, cụ Nguyễn Gia Thiều đã viết: Cái quay búng sẵn trên trời Mờ mờ nhân ảnh như người đi đêm Ý cụ Nguyễn có độ bao quát lớn về triết học và nhân sinh, nhưng trong trường hợp này, tôi thấy cụ Nguyễn như (TNM)

Đây là Đoạn trường vô thanh, ra đời năm 1972, được tặng giải thưởng văn chương toàn quốc 1973. Tác giả viết tiếp Đoạn trường tân thanh, như một tri âm của Nguyễn Du

Thơ miền Nam là thành quả của một khí hậu tự do, một khu vườn đầy hương thơm trái ngọt, từ Quách Thoại, Bùi Giáng đến Phạm Thiên Thư, từ Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên đến Du Tử Lê.

Trong thời kỳ hai mươi năm của thơ miền Nam, và giai đoạn kéo dài của nó, Tô Thùy Yên giữ một vị trí rất đặc biệt (*). Đó là người khởi đi từ giai đoạn khai phóng đầu tiên, những năm 60, với sự nổi loạn chống ảnh hưởng của văn học tiền chiến. Nhà thơ của chiến tranh Việt Nam, của những suy nghiệm triết học, nhà thơ của những ngày tù tội cải tạo, và cuối cùng của giai đoạn lưu vong. Đời sống của ông đầy biến động. Tô Thùy Yên lúc nào cũng chăm chú sống cuộc đời mình, để tâm hồn rung lên theo nhịp điệu của thời thế. Nhưng đó không phải là thơ thời sự hay thơ trữ tình thế sự. Đó là một loại thơ trữ tình thực sự, tuy vậy mang dấu ấn lịch sử. Trong khi tuân thủ nghiêm ngặt một số quy ước về vần điệu, sở trường nghiêng về thơ có vần hơn là về thơ tự do, Tô Thùy Yên vẫn sở hữu một ngôn ngữ vừa truyền thống vừa mới lạ. Sự chọn chữ, cách thiết lập câu thơ, âm điệu và từ vựng trong từng bài thơ, tạo nên phong cách riêng, một phong cách của tài hoa dụng ngữ. Thơ Tô Thùy Yên có ba giai đoạn:

Tháng Tư anh về Sài Gòn Đi tìm em trên đường Tự do Đồng khởi Chùm me chín vội trong tay em ngày ấy Mái ngói rêu xanh còn đây Bầy sẻ nâu bằng đất Cửa sổ đèn khuya hiu hắt người về Dân tộc đi qua cơn mê Người lính trận mạc miền quê Bên kia núi, lạc đường thành phố Kẻ ngây thơ khốn khổ hoặc trở thành lưu manh Hay bị gạt ra ngoài Trả về quê cũ Kiếp ăn mày Người lính thất trận cởi áo giáp Cởi nón sắt Ngơ ngác Quần cọc ra về Đi từng hàng trước lưỡi lê họng súng AK Về làng, qua lũy tre xanh Ngày ấy chúng ta tưởng rằng chiến tranh đã qua Nhưng chiến tranh không hề đi qua Trái ổi xanh bên tường nhà em ngày một chín Nàng Tô thị đi lấy chồng Đường Tự do không còn tự do Người thắng trận thành người bại trận Người bại trận chết trên biển Đông Dinh Độc lập hóa thành dinh Thống nhất Mà lòng người cách chia Chiến tranh càng lùi xa hận thù càng lớn Càng nói càng không hiểu nhau Càng đọc nhau càng thêm ngu ngốc Núi sông không biết khóc Nhân dân đã già Các mùa hoa

Thơ Lưu Quang Vũ có các chủ đề: tình yêu, chiến tranh, thế sự. Anh chú ý nhiều đến khía cạnh đạo lý của người Việt Nam. Ngay từ những năm sáu mươi, khuynh hướng thế sự đã tỏ ra sắc bén ở Lưu Quang Vũ. Không có gì đáng ngạc nhiên là sau đó, những năm tám mươi, anh trở thành nhà viết kịch lừng lẫy (*). Lương tâm của người viết, ý thức công dân làm nên động lực của những vở kịch cũng như thơ của anh. Adrienne Rich: bạn phải viết, và đọc, như thể đời sống của bạn hoàn toàn phụ thuộc vào điều ấy (**). Câu nói ấy đúng cho Lưu Quang Vũ. Một ý thức về dân chủ, ý thức công dân, vốn dễ phát triển trong một xã hội ổn định lâu dài, đã xuất hiện ở anh ngay trong thời chiến và sau đó. Ta viết những suy tư ngây ngô vờ là trí tuệ Những câu nhạt phèo chiếu lệ. Những lời nhàm tai ai cũng quen rồi. Mọi người quanh ta mang nỗi khổ oằn vai. Ngược đất nước tai ương xé rách. Ta viết mãi những điều vô ích. Vô duyên sao ta cứ nhoẻn miệng cười. Như phường bát âm thánh thót. Mong cuộc đời xuôi tai.

Trong thơ tình, tình yêu là kẻ chiến thắng sau cùng. Chứ không phải lý trí, đạo đức, chính trị, hay lịch sử. Bao giờ và ở đâu cũng thế. Chỉ còn anh và em. Cùng tình yêu ở lại.

Những liên kết nhảy vọt trong thơ Dương Tường tạo ra các ảo ảnh.

Thơ Trần Dạ Từ là tình yêu thời mới lớn, say đắm vụng về, và tình yêu của người đứng tuổi,

Thơ dung chứa nhiều khả năng biểu hiện của ý thức công dân. Trong khi ngày nay,